VĂN HÓA CHAMPA – CỘI NGUỒN
VÀ NHỮNG ẢNH HƯỞNG TỪ VĂN HÓA ẤN ĐỘ
Lê Đình Phụng ( Viện KCH)
I. Cội nguồn và những ảnh hưởng văn hóa.
Văn hóa Champa
là một nền văn hóa lớn, độc đáo mang đậm bản sắc tộc người, tồn tại và phát triển theo suốt chiều dài lịch sử dải
đất miền Trung. Nằm trên địa bàn, kế thừa cội nguồn từ văn hóa Sa Huỳnh, văn
hóa Champa kế thừ nhiều yếu tố truyền thống từ văn hóa Sa Huỳnh đi lên hội nhập
nhiều yếu tố văn hóa bên ngoài đưa lại hình thành nên nền văn hóa Champa trong
lịch sử. Những tài liệu khảo cổ cho biết bằng con đường giao thương trên biển
ngay buổi đầu lịch sử người Sa Huỳnh -Chăm đã tiếp thu với nhiều nền văn hóa từ
bên ngoài đưa lại.
-Với văn minh
Trung Hoa, tài liệu khảo cổ học tìm được qua các cuộc khai quật di chỉ cư trú ,
mộ chum cho biết khá nhiều đồ gốm ảnh hưởng của văn hoá Trung Hoa đó là gốm in
văn ô vuông , trám lồng thấy được qua các di chỉ Suối Trình , Xóm ốc ( Đảo Lý Sơn
– Quảng Ngãi); Trà Kiệu, Gò Cấm ( Quảng Nam). Tại các mộ chum ở Hậu Xá (Quảng
Nam) có các đồng tiền Ngũ Thù Tây Hán ( niên đại 206BC – 25AD), tiền Vương
Mãng( niên đại 8 – 23AD) hay công cụ vũ khí bằng sắt thời Tây Hán( dao sắt
chuôi hình vành khăn.). Đặc biệt hơn tại mộ chum Bình Yên – Quế sơn ( Quảng
Nam) ngoài đồ gốm, công cụ sắt còn có gương đồng thời Tây Hán. Gương có đường
kính 6,8cm, sau gương có hàng chữ Hán cổ “ Kiến nhật chi quang ; thiên hạ đại
minh”; niên đại vào nửa cuối thế kỷ I trước công nguyên, minh chứng cho sự tiếp
xúc văn hoá Sa huỳnh và văn hoá Hán và cho
thấy sự ảnh hưởng của văn hóa trung Hoa đậm nét trong nền văn hóa bản địa.(1)
- Cùng với văn
hóa Trung Hoa theo con đường giao thương trên biển văn hóa Ấn Độ cũng xuất hiện
sớm trên vùng đât bán đảo Đông Dương trong đó có Việt Nam . Với
văn hoá Ấn Độ, những tiếp xúc buổi đầu với văn hoá Sa huỳnh thể hiện qua những
hiện vật đồ trang sức bằng thuỷ tinh, đá ngọc, mã não có khá
(1) Tham khảo thêm Lê Đình Phụng: Tìm hiểu lịch sử kiến trúc
tháp Champa. NXB Văn hóa – Viện Văn hóa. Hà Nội 2006
nhiều trong
các mộ chum . Đặc biệt tại cuộc khai quật tại Trà Kiệu năm 1992 đã tìm thấy một
mảnh gốm màu xám sẫm có hoa văn in hình tam giác đó là “ mảnh bát thuộc loại gốm
thương mại trao đổi La Mã - Ấn Độ , một
loại gốm phổ biến ở các di chỉ như Arikamedu miền Đông Ấn Độ, có niên đại giữa
vào giữa thế kỷ III trước công nguyên đến thế kỷ I sau công nguyên ”(1).
Trong thời kỳ lịch sử, những tài liệu ghi chép cùng những bằng chứng cho thấy sự ảnh
hưởng của văn hóa Ấn Độ khá rộng trên nhiều vùng văn hóa. Sự xuất hiện của
người Hồ bên cạnh Sĩ Nhiếp thái thú Giao Châu, hay sự có mặt của Thiền Sư Khâu
Đà la tại Luy Lâu cùng sự hiện hiện của Thạch Quang Phật đã nói lên vùng ảnh
hưởng sớm của văn hóa Ấn Độ vào bắc Việt Nam. Những dấu chân thần – biểu tượng
Phật tại Hương ấn( Bình Thuận ); núi Đại Điếm, hòn San hô ( Bình Định); cửa Sa
Kỳ ( Quảng Ngãi) đã cho thấy Văn hóa Ấn Độ sớm xuất hiện trên dải đất miền
Trung. Đây
có thể coi là những tài liệu nói về lớp văn hóa đầu tiên của cư dân bản địa
Việt Nam
tiếp xúc với văn hóa Ấn Độ.
Do điều kiện lịch sử, mặc dù lớp văn hoá, tôn giáo Ấn Độ đầu tiên
truyền vào nước ta có mặt trờn nhiều vùng, nhưng do điều kiện xã hội, vùng phía
Bắc chịu sự cai trị, áp đặt của nền văn hoá Trung Hoa nên khó có điều kiện phát
triển. Vùng đất phía Nam trong điều kiện độc lập, khi tiếp thu văn hoá Ấn Độ đã đứng chân và
phát triển hoà cùng văn hoá bản địa tạo nên nền văn hoá Chămpa và phát triển rực rỡ theo suốt chiều
dài lịch sử đến khi nền văn hóa này hội nhập vào dòng chảy chung văn hóa dân
tộc.
- Văn hoá
Champa khi giành được độc lập vào cuối thế kỷ II( năm 192), hỡnh
thành nờn nhà nước cổ đại Lâm Ấp( Lin Y), văn hoá , tôn giáo Ấn Độ có điều kiện từng bước thâm nhập một cách hoà
bình vào cộng đồng cư dân Chăm và từng bước chi phối đời sống chính trị tôn
giáo của dân tộc này. “ Dân tộc Chàm đồng hoá nhanh với nền văn minh ấy; họ
theo tôn giáo và phong tục, chữ
(1)Ian Glover- Mariko Yamagata: Nguån gèc vÒ
v¨n minh Cham: c¸c yÕu tè b¶n ®Þa, c¸c ¶nh hëng cña Trung Quèc ,Ên §é vµo miÒn
Trung ViÖt Nam qua kÕt qu¶
khai quËt Trµ KiÖu ( Duy Xuyªn – Qu¶ng Nam
viết và tư tưởng; hành chính và pháp
luật của nền văn minh ấy ”. Kế thừa tầng nền của văn hoá Sa huỳnh, trước khi Ấn
Độ giaó đứng chân ở đây, người Chăm đã
thừa hưởng và có những yếu tố đặc
trưng từ nền văn hoá Sa huỳnh như : nghề trồng lúa nước khá phát triển; nghệ thủ
công chế tạo đồ gốm, rèn sắt, dệt vải, chế tác đồ trang sức; khai thác biển;
khai thác rừng; tổ chức hành chính xã hội khá cao( có thể đã xuất hiện tổ chức
nhà nước sơ khai?); tín ngưỡng thờ đa thần giáo( vạn vật hữu linh), thờ tổ
tiên, phong tục chôn cất hoả táng (?)
gia đình mẫu hệ ( thờ Mẹ xứ xở) hay song hệ(?).Sau khi thoát khỏi ách đô
hộ của người Trung Hoa, người Chăm đã tiếp thu tự nguyện tinh thần của văn hoá Ấn Độ bởi họ gặp trong đó tư tưởng,
tôn giáo của nền văn hoá này có nhiều nét tương đồng. Định cư trên dải đất hẹp
miền Trung, đứng trước tự nhiên hùng vĩ, phía Đông là biển bao la; phía Tây là
núi rừng cao trùng điệp, người Chăm được hưởng sự ưu đãi của tự nhiên, khai
thác rừng và biển nhưng họ cũng chứng kiến sự tàn phá khốc liệt của tự nhiên mà
họ cho rằng đó ẩn chứa sức mạnh vô hình của đáng tối cao : tàn phá và sinh sôi
nảy nở. Là cư dân nông nghiệp họ cảm nhận được nguồn sống do đất đai đưa lại
nuôi dưỡng con người, trong đó nước là nguồn sống cho vạn vật. Chính vì thế biểu
tượng của các vị thần Ấn Độ giáo thể hiện vũ trụ ; trời đất như Trời cha( Đyaus)
Trời Mẹ( Aditi); đất mẹ( Prithivi); thần Biển( Varuna) đều gần gũi thân thuộc với
điều kiện tự nhiên nơi họ sinh sống. Các hiện tượng tự nhiên biểu hiện thông qua hình ảnh của các thần như
:thần mưa, sấm sét( Inđra); thần Mặt Trời( Surya); thần Lửa( Agni); thần Gió(Vayu);
thần Rượi hay thần Mặt trăng( Soma); hiện tượng Bình minh hay Hoàng hôn( Asuin)
là những hiện tượng chi phối hiển hiện thường nhật trong đời sống của họ. Bên cạnh đó hình tượng
hoá thân của các vị thần như hoá Cá(
Matsya); Rùa ( Kurma); Lợn Rừng ( Varaha); Sư tử ( Narasimha)… không xa lạ gì với
họ. Cao hơn cả là hệ thống biểu tượng thần Brahma; Visnu; Siva(Trimurti) của Ấn
Độ giáo thể hiện sự Sáng tạo – Bảo tồn- Phá huỷ, chu kỳ của tự nhiên, nguồn sống
của vạn vật vũ trụ cũng không hề xa lạ với đời sống của họ trước tự nhiên.Bên cạnh
đó sự sống động nội dung hàm chứa tinh thần nhân văn của những bộ sử thi
Mahabharata; Ramayana và các pho thần tích Purana đã lôi cuốn đời sống tâm linh
của cư dân Chăm cổ. Điều quan trọng hơn là tinh thần Ấn Độ trong việc tổ chức một
thiết chế xã hội mới, một xã hội trật tự , phát triển, chế độ đẳng cấp được người
Chăm, đặc biệt là tầng lớp trên sử dụng để tổ chức một thiết chế xã hội mới có
quy mô, tổ chức cao hơn sau khi giành được độc lập. Chính những điều
kiện trên đã đưa tinh thần Ấn Độ vào xã
hội Champa và được cư dân ở đây chấp nhận coi đó là mô hình đi lên của dân tộc
mình trong lịch sử. Tinh thần đó đã chi phối dân tộc Chăm xây dựng nên nền văn
hoá Champa thấm đậm tư tưởng, tôn giáo Ấn
Độ trong toàn bộ tiến trình lịch sử của dân tộc mình.“ Những yếu tố bản địa xa
xưa đã tạo nên nền tảng vững chắc của khu vực. Nền nông nghiệp trồng lúa nước với
khí hậu gió mùa đẫm nước, chế độ gia đình thiên về mẫu hệ hay song hệ, tín ngưỡng
thờ cúng ông bà tổ tiên và thần đất gần gũi thân thiết là những nét sống tự
nhiên của họ ”(1), đó là những tiền đề tạo điều kiện cho văn hoá Ấn Độ gia nhập
đứng chân trên vùng đất.Theo
những nguồn tài liệu cho biết văn hoá Ấn Độ đã có sự tiếp xúc đến vùng Đông Nam
Á nói chung, Việt Nam nói riêng từ những thế kỷ đầu công nguyên: “Vào khoảng
nửa đầu thế kỷ I sau công nguyên chắc chắn đã có cuộc tiếp xúc giữa những người
mang văn hóa Ấn Độ với những người dân bản địa 3 vùng Bắc - Trung - Nam nước ta
lúc bấy giờ… Nhiều tu sĩ đã đến tu và truyền giáo ở nước ta, đó là cơ sở hình
thành một lớp văn minh Phật giáo - Bà la môn giáo đầu tiên…”(2). Trong 5 tuyến đường biển mà văn hoá
Ấn Độ vào nước ta đáng chú ý là các tuyến vào Ninh Thuận - Bình Thuận - Khánh
Hoà - Phú Yên, tuyến vào Bình Định, Quảng Nam là những điểm văn hoá Ấn Độ dừng
chân và phát triển thuộc địa bàn cư dân Chăm cổ hình thành nên nền văn hoá Chăm
sau này. Theo các nhà nghiên cứu, hấp lực đầu tiên đến Đông Nam Á là buôn bán
trao đổi thương mại, nhất là tìm kiếm vàng chứ chưa phải là truyền giáo, “Hấp
lực kinh tế mà chủ yếu là vàng đã đưa người Ấn Độ đến Đông Nam Á”.
(1)Tham kh¶o
thªm Cao Xu©n Phæ: Nh÷ng ¶nh hëng v¨n
ho¸ Ấn §é vµo ViÖt
Nam. Gi¸o tr×nh ®µo t¹o sau ®¹i häc chuyªn ngµnh KCH. Hµ Néi 1996. T liÖu
ViÖnKCH
(2) Nguyễn
Duy Hinh:: §Òn ®éc cíc
dÊu ch©n ThÇn – biÓu tîng phËt.T/C KCH sè 1- 2/1988
Khi
vượt biển đi xa buôn bán với những chặng đường đầy hiểm nguy họ thường mang các
Phật tử, sư tăng, thầy tu, thầy Bà la môn đi theo để cầu cho sự bình yên. Thế
là cùng với buôn bán, văn hoá Ấn Độ cùng những giáo lý tôn giáo cũng có điều
kiện lan toả. Trong những tôn giáo từ Ấn Độ tỏa ra có thể thấy có hai dòng: Ấn
Độ giáo hay Bà la môn giáo và đạo Phật.
Do hội nhập bằng phương thức hoà bình, có nhiều
nét cội nguồn tương đồng văn hoá, Ấn Độ giáo hoà nhập nhanh với tín ngưỡng địa
phương có điều kiện phát triển và chiếm vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần
của người Chăm theo suốt chiều dài lịch sử. Để xây dựng được nền văn hoá có giá
trị vĩnh hằng ấy, người Chăm đã dựa trên cơ sở tầng nền của nền văn hoá bản địa,
tiếp thu , chọn lọc ảnh hưởng của các nền văn hoá bên ngoài để tạo nên bản sắc
văn hoá riêng.
II
Những nội dung và biểu tượng ảnh hưởng của Ấn Độ giáo.
Tài liệu khảo cổ học để lại sớm nhất cho thấy giai đoạn đầu Phật giáo chiếm vai trò chủ đạo
trong đời sống tinh thần Champa. Những tượng phật tìm được tại Cao Lao hạ(Quảng Bình)
hay văn bia Võ Cạnh( Khánh Hoà)“được viết bằng tiếng Phạm đúng cách cho ta thấy
rằng họ chịu ảnh hưởng sâu sắc của nền văn minh Ấn Độ…người soạn bia đã để lộ
rõ sự tín ngưỡng rõ rệt vào đạo Phật với những câu đối với chúng sinh..hãy uống
như người ta uống nước Cam lồ… lời nói đầy nhân hậu với chúng sinh...”(1) .Bia
có niên đại khoảng thế kỷ II đến thế kỷ IV.
Nhưng chi phối chính trong đời sống tinh thần của người Chăm
là Ấn Độ giáo, có thể thấy nội dung và tinh thần thể hiện trên các tài liệu :
1. Tự dạng trên các nguồn gốc văn bia.
Trong những văn bia tìm thấy có niên
đại sớm nhất vào thế kỷ IV – V ( bia Mỹ Sơn I, bia Hòn Cục, Chiêm Sơn ( Quảng
Nam); bia Chợ Dinh( Phú Yên) là những tự dạng chữ đầu vuông. Nội dung văn bia
có nhắc đến tên các vị thần của (1) Tham
kh¶o thªm:
- L Finot: Bia Vâ C¹nh ( Kh¸nh Hoµ) BEFEO TËp
XV.Tr 2 – 3.
- Lª
Träng Kh¸nh: Bia Vâ C¹nh ( Kh¸nh Hoµ).NPHMVKCH.Hµ Néi 1993; tr 304
Ấn Độ giáo như Thần Anhi(Thần Lửa)
hay một dạng của thần Shiva(Bhađrêxvaraxvamin). người dựng bia là Đại Vương(Maharaja)
hay vua Bhađravarman I.Tài liệu lịch sử nói về
đầu thế kỷ IV vua Lâm ấp ( Lin-Yi) Phạm Văn năm 340 cử sứ bộ sang cống nhà Tấn ngoài voi thuần dưỡng
còn có bức thư viết bằng chữ Hồ ( tức chữ
Ấn Độ cổ) .
Ảnh hưởng tự dạng của Ấn Độ kéo dài
cho đến thế kỷ IX, người Chăm mới sáng tạo ra chữ Chăm cổ. Về
nội dung văn bản các văn bia đều thể hiện rõ nội dung về tôn giáo Ấn Độ tên các
vị thần, vị vua được thần hóa, chế độ đẳng cấp vv... Văn bia đã cho thấy sự ảnh
hưởng sâu sắc của văn hóa tôn giáo của Ấn Độ đến cộng đồng cư dân Chăm trên mọi
vùng lãnh thổ.
 |
 |
Bia Hòn Cục và bia Chợ Dinh
2. Những biểu tượng tôn giáo trong
điêu khắc.
Điêu
khắc đá Champa cho đến nay được biết chủ yếu có nguồn gốc từ các công trình
kiến trúc tôn giáo( đền – tháp thờ). Những tác phẩm điêu khắc thể hiện trên hai
hình thức: điêu khắc đá thể hiện trên bệ thờ, tượng thờ và điêu khắc đá thể
hiện là các thành phần kiến trúc. Điêu
khắc đá tượng thờ, bệ thờ được thể hiện độc lập, là một tác phẩm nghệ thuật
hoàn chỉnh: bệ thờ hoàn chỉnh thờ trong lòng tháp, tượng thờ thường là khối
tượng tròn là các vị thần hoặc vật linh. Điêu khắc đá là thành phần kiến trúc
gồm nhiều loại hình khác nhau, đảm nhận vị trí, công năng khác nhau trong kiến
trúc nên các đề tài thể hiện khác nhau phù hợp với tổng thể kiến trúc như: bậc
cửa tháp, lan can, cột cửa, mi cửa, TyPam( trang trí vòm cửa), trang trí các
vòm cửa tầng tháp, đá trang trí điểm góc vv.. thường được thể hiện dưới dạng
phù điêu. Mặc dù các tác phẩm điêu khắc đá
có vai trò, vị trí khác nhau nhưng nội dung thể hiện khá thống nhất đó
là hình ảnh liên quan đến các vị thần Ấn Độ giáo. Những hình ảnh này có mặt
trên cả hai thể loại : tượng tròn và phù điêu có mặt theo suốt chiều dài lịch
sử các công trình kiến trúc tôn giáo Champa.
2.1
Các vị thần Ấn Độ giáo.
Trong hệ thống thần linh vô cùng phong phú đa
dạng của văn hóa Ấn Độ, dựa vào truyền thống văn hóa bản địa, yếu tố tâm lý dân
tộc, môi trường cư trú, người dân Chăm đã tiếp thu và thể hiện
hình ảnh khá nhiều vị thần và những hình ảnh đó theo họ suốt đời sống
tâm linh dọc theo dặm dài lịch sử:
-
Trước hết là hình ảnh 3 vị thần chính: Bhrama- Visnu – Shiva. Trong văn hóa
Champa hình tượng thần Shiva được biểu hiện sớm nhất thể hiện qua biểu tượng
Linga, đó là 7 Linga trụ tròn tìm được tại Mỹ Sơn.
Linga tại Mỹ Sơn
Những
hiện vật điêu khắc đá có niên đại sớm thế kỷ VIII – IX thể hiện sự hợp nhất của
hình ảnh vị thần Shiva và Visnu đó là Linga có 2 phần trụ tròn thể hiện Shiva
và bát giác thể hiện Visnu như các hiện vật tại: Vân Trạch Hòa, Ưu Điềm, Mỹ
Khánh ( Thừa Thiên Huế), Tuy Phước ( Bình Định); Tuy Phong ( Bình Thuận) và Khe Thẻ ( Quảng
Nam)... Những hiện vật này thường có kích thước không lớn.
 |
 |
 |
Linga tại Ưu Điềm- Tuy Phước và Tuy
Phong
Hiện
vật điêu khắc phổ biển là hình ảnh 3 vị thần trên một biểu tượng Linga ( Tam vị
nhất thể) là Linga có cấu trúc 3 phần: trụ tròn ( Shiva) Bát giác( Visnu) và
vuông( Bhrama). Những hiện vật này thưởng có kích thước lớn, trang trí đẹp.
Biểu tượng này được khắc tạc thể hiện theo nội
dung của một thần thoại Ấn Độ
 |
 |
 |
Linga các tháp nhóm A- E – F ở Mỹ
Sơn
Ngoài
những khối tượng tròn, hình ảnh 3 vị thần chính còn được thể hiện trên cùng một
bức phù điêu (Ty Pam) trang trí vòm cửa ở phế tích Ưu Điềm với hình ảnh 3 vị
thần chính trên cùng một tác phẩm
 |
 |
Phù điêu Ưu Điềm và Mỹ Sơn E1
Tác
phẩm điêu khắc có niên đại sớm vào thế kỷ VII là mi cửa tháp Mỹ Sơn E1 là hình
ảnh của hai vị thần Bhrama với Visnu trong đó hình ảnh thần Bhrama giữ vai trò
chủ đạo.
Nhưng trong điêu khắc Champa vai trò của thần
Shiva giữ vị trí quan trọng trong các tác phẩm điêu khắc. Sự có mặt của hình
ảnh thần Shiva có mặt nhiều và xuyên suốt trong điêu khắc Champa đã được các
nhà nghiên cứu cho rằng thần Shiva là vị thần chính được người Chăm thờ phụng-
Shiva giáo.
 |
 |
Thần Shiva trong trang trí vòm cửa
tháp tại Trà Liên ( Quảng Trị) và Mỹ Sơn.
Hình
ảnh thần Shiva không những thể hiện trên phù điêu mà còn thể hiện dưới dạng
tượng tròn khá hoàn chỉnh.Bên cạnh đó là hình ảnh các vị thần Bhrama
|
(
thần sáng tạo), Visnu( thần bảo tồn), Skanda( thần chiến tranh), hay các vị thần bảo trợ xã hội như thần
Ganesa( phúc thần), Kubera ( thần tài lộc), Drappala( thần gác cửa)... cũng
được thể hiện khá nhiều trên các công trình, tác phẩm điêu khắc.Đây được coi
là các vị thần Ấn Độ giáo điển hình được người Chăm thờ phụng, trong đó sự có mặt của thần
Shiva giữ vai trò chủ đạo.
2.2.
Các vị thần tự nhiên.
Cùng
với các vị thần tôn giáo, các vị thần tự nhiên có nguồn gốc Ấn Độ cũng gia nhập vào đời sống tâm linh người Chăm
và được thể hiện qua các phẩm điêu khắc như: thần Agnhi( thần lửa), Vanura(
thần đại dương), Vayu ( thần gió),Surya(
|
Tượng thần Shi va
|
thần
mặt trời- thần thái dương), Inđra( thần sấm sét), thần Lokapala( thần phương
hướng), Parvati( thần núi), Balarama(
thần đất),Yaksa( thần rừng), Krihna( thần đồng cỏ), Yama( thần chết), Isana(
đấng tự tại), Kala ( thần thời gian)..... Những vị thần này ngoài yếu tố văn
hóa Ấn Độ, đây cũng là những yếu tố tự nhiên chi phối đời sống của người Chăm
cho nên sự gia nhập và tồn tại của các vị thần là hằng số có mặt xuyên xuốt
trong đời sống văn hóa và tôn giáo Champa trong lịch sử
2.3.
Các biểu tượng Linh thú.
Song
hành cùng các vị thần, mỗi vị thần linh lại có một linh thú là vật cưỡi như
thần Shiva với bò Nandin; thần Bhrama với ngống Hamsa; thần Visnu với thần điểu
Garuda. Bên cạnh đó là các con vật như
rắn Naga, rắn thủy quái Makara,
Giahasimha, Khỉ ( Haruman), Sư tử vv...
2.4.
Các tác phẩm điêu khắc thể hiện nội dung sử thi hay tôn giáo.
Cùng với hình ảnh các vị thần, điêu khắc
Champa còn thể hiện trích đoạn nội dung
các s sử thi, trường ca, hay truyền thuyết cổ tích có nội dung văn hóa Ấn Độ.
Có thể gặp trên các tác phẩm điêu khắc thể hiện nội dung về đám cưới thần
Shiva, cuộc đấu trí giữa quỷ Ravana với thần Shiva trên đỉnh núi Kaisala.
 |
 |
Quỷ Ravana đấu trí cùng thần Shiva(
Phù điêu tại Quảng Điền và Mỹ Sơn F2)
Một
số tác phẩm thể hiện nội dung trường ca Ramaya như cảnh lễ cưới nàng Sita trên
bệ thờ Trà Kiệu, hay diễn lại sự tích Hoàng tử Rama cứu Sita với sự trợ giúp
của Hầu vương trang trí trên đế tháp Nam Khương Mỹ( Quảng Nam).
Điểm
qua những đề tài điêu khắc trong văn hóa Champa, có thể thấy toàn bộ nội dung
điêu khắc đều có nội dung mang ảnh hưởng từ văn hóa, tôn giáo Ấn Độ du nhập qua t¹o nªn nh÷ng trung t©m t«n gi¸o lớn chi phèi ®êi sèng tinh thÇn cña
d©n téc m×nh theo suốt chiều dài lịch sử tộc người.
III. Văn hóa Champa: Dân tộc và hội
nhập
Để
có nền văn hóa mang đậm bản sắc tộc người, người Chăm đã kế thừa trên nền tảng
văn hóa tín ngưỡng của tộc người mình được hình thành và dựng xây trong suốt
tiền trình tồn tại từ thời tiền – sơ sử. Với điều kiện lịch sử cụ thể, người
Chăm sớm giành được độc lập, tự chủ nên họ có điều kiện chủ động hội nhập văn
hóa, tạo điều kiện cho văn hóa tôn giáo
Ấn Độ dừng chân và phát triển trên dải đất miền Trung. Văn hóa, tôn giáo Ấn Độ
buổi đầu đã có mặt trên suốt dải đất hình chữ S, nhưng chỉ dừng chân và phát
triển trên vùng đất người Chăm quản lý trong lịch sử.Nếu văn hóa Trung Hoa ảnh
hưởng đậm trong đời sống tinh thần văn hóa Việt, thì văn hóa Ấn là sợi chỉ đỏ
xuyên xuốt trong đời sống tinh thần của cư dân Chăm. Mặc dù vậy, trong quá
trình tiếp thu và phát triển văn hóa Champa vẫn tự khẳng định bản sắc tộc
người của mình qua các tác phẩm điêu
khắc. Những phù điêu trang trí trên mi cửa tháp Mỹ Sơn E4, Chánh Lộ thể hiện
cảnh sinh hoạt của triều đình Champa, hay những trang trí trên bệ thờ Đồng
Dương tả những cảnh sinh hoạt triều đình, cảnh múa hát, sinh hoạt vẫn mang đậm
sắc thái tộc Chăm. Sự thần hóa các vị vua, đồng nhất với thần linh Ấn Độ (
Shiva hay Bhrama) hay đưa tục thờ cúng tổ tiên vào đền thờ các thần linh đã làm
nên tính Champa trong các hình ảnh vị thần hay đền thờ ảnh hưởng của tôn giáo
Ấn Độ.Có thể thấy bản chất của văn hóa Champa là truyền thống văn hóa, tín
ngưỡng Chămpa được núp dưới vỏ bọc văn hóa tôn giáo Ấn Độ và ngược lại, văn
hóa, tôn giáo Ấn Độ đã hội nhập và thành công trong văn hóa Champa, hình thành
nên một vùng văn hóa “phi Hoa” trong tổng thể văn hóa Việt Nam trong lịch sử.
Sự thành công này đã tạo nên mối quan hệ
truyền thống văn hóa giữa các tộc người sinh sống trên dải đất Việt Nam và Ấn Độ trong lịch sử. Mối quan hệ
trong lịch sử là nền tảng, tiền đề cho sự hợp tác và phát triển góp phần
xây dựng nên mối quan hệ Việt- Ấn ngày càng gắn bó hữu nghị trong tương lại./.
 |
 |
Biểu tượng Shiva gắn với hình ảnh các vị vua trong Champa tại PoKllong
Gia Lai và Porome
