PHẾ TÍCH THÁP TRÀ SƠN

(DUY XUYÊN - QUẢNG NAM)

                                                                                  

Phế tích tháp Trà Sơn nằm trên vùng đất cao phẳng thuộc địa bàn xã Duy Sơn, huyện Duy Xuyên (Quảng Nam), cách thành Trà Kiệu khoảng 1,2km về hướng Đông - Bắc. Do những biến động của lịch sử, tháp bị dỡ bỏ, trên địa điểm tháp xưa người dân dựng nên ngôi chùa thờ Phật. Phía sau chùa là dấu tích còn lại của ngọn tháp xưa.

  Dấu tích tháp để lại là gò gạch cao từ 1,2m - 1,5m.Mỗi cạnh dài khoảng 12m xoải dần từ đỉnh ra xung quanh tạo nên hình tròn đều. Bề mặt trên cùng khá phẳng,  mọc đầy cỏ dại. Hiện vật để lại gồm có thành phần kiến trúc đá liên quan đến ngôi tháp gồm: các thanh đá bậc cửa ra vào, cột cửa, đế chân tảng và các bộ phận kiến trúc khác. Các thành phần kiến trúc này, khi xây dựng chùa được tận dụng làm ghế ngồi.

Cấu kiện kiến trúc đá
Stt	Dài (cm)	Rộng (cm)	Dày (cm)	Ghi chú
1	180	31	19	Ở hai đầu của phiến đá có hai lỗ mọng có kích thước 15cm x 16,5cm sâu 12cm
2	130	30	18
3	50	38	21	Ở  một cạnh của tảng đá có lỗ mộng có kích thước 17cm x 17cm sâu 14cm
4	107	52	9	Đá dài hình chữ nhật
5	56	30	16	Đá dài hình chữ nhật
6	103	30	22	Đá dài hình chữ nhật
7	106	52	10	Đá dài hình chữ nhật
8	108	28	20	Đá dài hình chữ nhật
9	180	32	14	Đá dài hình chữ nhật
10	166	36	19	Đá dài hình chữ nhật
11	176	20	?	Đá dài hình chữ nhật

Đá kê chân cột
Stt	Dài (cm)	Rộng	dày	Ghi chú
1	65	65	30	Đá kê chân cột ở giữa của tảng đá co đục một lỗ hình vuông có kích thước 29cm x 29cm x 24cm
2	65	65	28	Đá kê chân cột ở giữa của tảng đá co đục một lỗ hình vuông có kích thước 29cm x 29cm x 23cm
3	60	60	35	Đá kê chân cột ở giữa của tảng đá có đục một lỗ hình vuông có kích thước 18cm x 19cm x 12cm
4	60	60	34	Đá kê chân cột ở giữa của tảng đá có đục một lỗ hình vuông có kích thước 18cm x 18cm x 13cm

Đá được sử dụng là đá Silics hạt mịn, màu xám nhạt, vật liệu thường được sử dụng trong các công trình kiến trúc Champa

Mặc dù bị dỡ bỏ,  nhưng vật liệu gạch xây dựng của tháp còn lại nhiều chất thành gò. tại đây còn một số viên gạch được khắc tạc hoa văn trang trí. Dựa vào họa tiết thể hiện trên gạch cho thấy đây là những việc gạch được khắc tạc trang trí bên ngoài kiến trúc tháp.

Bảng thống kê kích thước gạch một số viên gạch có hoa văn
Stt	Dài (cm)	Rộng (cm)	Dày (cm)	Ghi chú
1	19.5	16,5	7,8	Một cạnh của viên gạch được trang trí hoa văn
2	15,5	14,5	6,3	Một cạnh của viên gạch được trang trí hoa văn
3	23	19	6	Một cạnh của viên gạch được trang trí hoa văn
4	14	11	8	Một cạnh của viên gạch được trang trí hoa văn
5	26	16	7,2	Một cạnh của viên gạch được trang trí hoa văn
6	18	18	8	Một cạnh của viên gạch được trang trí hoa văn
7	21	18	8	Viên gạch góc được trang trí hoa văn ở hai cạnh của viên gạch

Một số nhận xét:

Theo nhân dân địa phương kể lại, trước năm 1975, địa điểm tháp Trà Sơn có 5 kiến trúc, trong đó kiến trúc trung tâm là lớn nhất, hiện còn dấu tích. Tháp bị dỡ bỏ sau năm 1975 lấy vật liệu xây dựng các công trình kiến trúc khác. Ngoài dấu tích còn lại, dựa vào vật liệu kiến trúc trên hiện trường cho thấy:

- Dấu tích để lại là phần thân và đế tháp trước đây. Với kiến trúc hiện còn cho thấy đây là một kiến trúc có quy mô lớn, được xây dựng với sự tham gia của gạch và đá, những vật liệu bền vững. Đá có kích thước lớn, được tạo tác thành những bộ phận kiến trúc như  thềm bậc lên xuống, đế cột, cột cửa.  mi cửa giả vv...Những viên gạch được khắc tạc hoa văn hình lá uốn cho thấy đây là viên gạch được xây trang trí trên thành phần cột góc, cột thân và diềm mái tháp.

- Dựa vào sự có mặt của vật liệu đá trong kiến trúc, hoa văn trang trí trên gạch, bước đầu cho thấy niên đại của tháp được xây dựng vào thế kỷ IX - X. Kiến trúc nằm cách thành Trà Kiệu kinh đô không xa, trong hệ thống chung của di tích Champa trên một địa bàn vùng đất cổ của người Chăm quản lý. Chắc hẳn tháp có vai trò quan trọng trong đời sống cư dân vùng đất, cần có kế hoạch bảo vệ, khai quật trong tương lai, góp thêm những tư liệu quý tìm về thành tựu văn hóa Champa trong một thời kỳ lịch sử./.