CHUYỆN GẪU:

 VƯỢT ẢI NGÀN NĂM...

Buổi đầu bình minh của lịch sử, dân tộc ta đã có 3 vùng, từ 3 nền văn hóa dựng xây nên 3 quốc gia cổ đại. Trong khi nền văn hóa phía Bắc chịu sự đô hộ, đồng hóa của phong kiến Trung Hoa, thì hai nền văn hóa phía Nam lại tiếp thu một nền văn hóa từ Ấn Độ đưa sang bằng con đường thương mại, hòa bình. Hai nền văn hóa ấy dựa trên cơ tầng văn hóa bản địa, tiếp thu chọn lọc kết hợp hài hòa tính bản địa và sự hội nhập làm nên bản sắc riêng văn hóa Champa và Óc Eo tỏa sáng, thì nền văn hóa Việt lại phải gồng mình chống lại sự đồng hóa, Hoa hóa để giữ gìn bản sắc của mình. Sự bành trướng, bá quyền của nền văn minh Hoa Hạ có lẽ cũng vướng các Ải của, do điều kiện tự nhiên tạo ra. Nhà Hán chia nước ta thành Châu quận, thì Ải đầu tiên ngăn phía Nam là dải Hoành Sơn gọi tên Tam Điệp.Tuy không cao ngất nhưng hiểm trở đã ngăn cách đồng bằng Bắc bộ và Bắc Trung Bộ. Từ nam Tam điệp trở vào nhà Hán tổ chức các quận Cửu Chân và xa hơn là quận Nhật Nam.

 Nhờ có Ải giăng thành  hiểm trở này mà trong ngàn năm chống đô hộ ấy, các cuộc khởi nghĩa như Bà Triệu (Núi Nưa - Thanh Hóa); Mai Thúc Loan (Vạn An- Nghệ An) đã nổi dậy khởi nghĩa thành lập triều đình riêng. Có lẽ cơn sóng khát vọng độc lập dân tộc được va đập, loan tỏa từ Ải Hoành Sơn của người Chăm đã thúc đẩy khát khao của người Việt. Sử ghi rằng khi mai Thúc Loan khởi nghĩa có hàng vạn quân từ Champa, Chân Lạp ra giúp sức. Mạc dù có Ải ngăn, người giúp nhưng cuộc đấu tranh giành độc lập của người dân Việt chưa thành. Chỉ có Ải Hoành Sơn cùng với người Chăm là con Ải đầu tiên ngăn chặn được làn sóng bá quyền của Trung Hoa xuống phương Nam.

Ải Tam Điệp trong nghìn năm Bắc thuộc không phát huy được sứ mệnh tự nhiên của mình, những trong lịch sử vẫn giữ vai trò địa tự nhiên gắn với địa lịch sử của dân tộc. Cuộc rút quân của nhà Tây Sơn, đường bộ chặn ngang Tam Điệp, đường thủy trấn giữ Biện Sơn liên hệ thủy bộ với nhau đã tạo nên bức trường thành ngăn quân Thanh xâm lược tràn xuống phương Nam. Từ tiền phương vững chắc này, nhà Tây Sơn đã tổ chức xưng đế ở Phú Xuân, lấy quân của Thanh Nghệ, tạo nên sức mạnh dân tộc đập tan của xâm lược quân Thanh.

Như vậy trong lịch sử Ải Tam Điệp không phải là cửa Ải đầu tiên khi người Việt mở cõi xuống phương Nam mà Ải đầu tiên trong quá trình thống nhất lãnh thổ, Ải Hoành Sơn mới là nơi nghìn năm mới nhọc nhằn qua khỏi.....