MỸ SƠN - THUNG LŨNG THẦN LINH
Mục
lục
Lời nói đầu
Lời giới thiệu
1. Di sản văn hóa Mỹ Sơn được xây
dựng ở đâu?
2. Đến Mỹ Sơn đi theo con đường
nào?
3 .Chủ nhân di sản văn hóa Mỹ Sơn là
ai?
4.
Mỹ Sơn được xây dựng trong điều kiện nào?
5.Vì sao người
Chăm lại chọn xây dựng thánh địa ở Mỹ Sơn? 6.Tại sao có tên gọi Mỹ Sơn?
7. Mỹ Sơn được phát hiện khi nào
?
8. Ai là người đầu tiên sáng lập xây
dựng ở Mỹ Sơn?
9. Vai trò của Mỹ Sơn tồn tại đến
bao giờ?
10. Mỹ Sơn có bao nhiêu kiến trúc?
11. Mỹ Sơn có các loại hình kiến
trúc nào?
12. Kiến trúc nào được xây dựng sớm
nhất ở Mỹ Sơn.?
13. Nhóm Tháp nào có mật độ kiến
trúc nhiều nhất ở Mỹ Sơn?
14. Nhóm tháp nào được xây dựng lâu năm nhất ở Mỹ Sơn?
15. Kiến trúc nào lớn nhất ở Mỹ
Sơn?
16. Tháp nào được chạm khắc đẹp nhất
ở Mỹ Sơn?
17.
Công trình kiến trúc xây dựng cuối cùng ở Mỹ Sơn ?
18. Mỹ Sơn thờ vị thần nào?
19 Bao nhiêu vị thần được thờ ở Mỹ
Sơn?.
20.Tác phẩm điêu khắc nào cổ nhất ở Mỹ
Sơn?
21. Tác phẩm điêu khắc nào có giá trị mỹ thuật
ở Mỹ Sơn?
22. Tác phẩm điêu khắc đá nào lớn
nhất ở Mỹ Sơn?
23. Mỹ Sơn có tượng thần bằng kim loại quý hay không?
24.Mỹ Sơn có bao nhiêu bia ký?
25. Bia ký ở Mỹ Sơn viết gì?
26.Triều đại nào xây dựng nhiều nhất
ở Mỹ Sơn?
27.Vị vua nào đã đóng góp nhiều nhất ở Mỹ
Sơn?
28.Tại sao gọi Mỹ Sơn là thung lũng của
thần linh?
29. Kỹ thuật xây dựng ở Mỹ Sơn đặc
sắc như thế nào ?
30 . Mỹ Sơn có vị trí như thế nào
trong văn hóa Champa?
31. Mỹ Sơn có giá trị như thế nào
trong các di tích vùng Đông Nam Á
32. Mỹ Sơn được hồi sinh như thế
nào?
Thay lời kết luận
Mục lục
Tµi
liÖu tham kh¶o chÝnh
( tiếp theo)
11.
MỸ SƠN CÓ CÁC LOẠI HÌNH KIẾN TRÚC NÀO?
Nằm chung trong hệ thống các đền tháp
Champa, các đền tháp được xây dựng ở Mỹ Sơn nói riêng và Champa nói chung “ … đều
được xây dựng vì mục đích tôn giáo”. Tháp được xây dựng để thờ các vị thần mà cụ thể là các vị thần Ấn Độ
giáo, một tôn giáo có nguồn gốc từ Ấn Độ ảnh hưởng đến cư dân và hoàng tộc
Champa. Các khu đất chọn dựng đền tháp là các vùng đất thiêng, được coi là vùng
đất của thần linh, tạo nên không gian thiêng
và các kiến trúc xây dựng ở đây là của thần, phục vụ các thần. Trong mỗi
nhóm kiến trúc, thường có nhiều công trình, tháp chính (được người Chăm gọi là Kalan) được xây dựng
thờ thần chủ, thường được xây dựng ở vị trí cao nhất, trung tâm, các tháp thờ thần khác xây dựng xung quanh như
tháp thờ thần Lửa ( Agnhi), các thần phương hướng cùng các công trình kiến trúc
khác như tháp Cổng, nhà dài( Mandapa), tháp bia vv…tạo nên một quần thể kiến trúc. Cho đến
C1-Tháp
thờ chính nhóm C
nay có nhiều
nhóm tháp còn lại khá đầy đủ các kiến trúc được dựng xây ( Tháp Bánh Ít - Bình Định
; Ponaga - Khánh Hòa), nhưng cũng có nhiều nhóm tháp chỉ còn lại tháp thờ chính
bởi các công trình
F1
– Tháp thờ chính nhóm F
phụ trợ liên
quan được dựng bằng vật liệu kém bền vững như gỗ lá nay đã đổ nát chỉ còn lại dấu
tích. Thung lũng Mỹ Sơn được Hoàng gia Chăm chọn làm nơi thờ thần linh, vùng đất
này trở thành vùng đất thiêng và không gian thiêng thuộc về các thần. Với chức
năng là nơi thờ tự có tính chất quốc gia của tộc người, nên đã được tập trung
tài lực cao nhất và từ thế kỷ VI, các
công trình ở đây đã được xây dựng bằng vật liệu bền vững. Chính vì thế, cho đến
ngày nay, đây là vùng đất để lại số lượng kiến trúc nhiều nhất, được khắc tạc đẹp
nhất, có giá trị nhất trong nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc Champa. Hiện nay ở
Mỹ Sơn còn 8 nhóm tháp, trong mỗi nhóm có các kiến trúc chính (KaLan), các kiến
trúc phụ, thường thờ các vị thờ thần xung quanh, tháp cổng, tháp kho, nhà dài… Về
cơ bản ở Mỹ Sơn có các loại hình kiến
trúc sau:
+ Tháp thờ thần
chính( thường được gọi là Ka Lan) được xây dựng quy mô lớn nhất, khắc tạc đẹp
nhất là nơi thờ các vị thần chính được
xây dựng ở vị trí trung tâm, các kiến trúc khác quần tụ
G1
– Tháp thờ chính nhóm G
vây quanh làm
nên một nhóm tháp gồm nhiều công trình với chức năng khác nhau. Tháp có mặt bằng
bình đồ vuông, đế cao, được khắc tạc trang trí, thân hình khối to khỏe. Cửa tháp thường mở về hướng
đông, phía trước ra vào lòng tháp có hệ thống vòm cửa dẫn nhô ra, các mặt thân có hệ thống cửa
giả được khắc tạc trang trí đẹp. Diềm mái nhiều lớp, bộ mái nhiều tầng thu nhỏ
dần vươn lên, trong lòng có bệ thờ tượng thờ.
Đây là những kiến trúc được trang trí mỹ thuật đẹp nhất lộng lẫy nhất.
Loại hình kiến trúc này ở Mỹ Sơn hiện nay chỉ còn kiến trúc tháp C1 là khá
nguyên vẹn, hầu hết các kiến trúc khác bị sụp đổ thành phế tích hoặc chỉ còn hệ
thống móng và đế tháp. Một số nhóm kiến
trúc ở Mỹ Sơn do địa hình các
Đế
tháp B1- Tháp thờ chính nhóm B
kiến trúc được
xây dựng hàng dọc thẳng hàng như nhóm tháp E; F thì kiến trúc chính vẫn giữ vị
trí quan trọng nhất.Nhưng cửa mở quay về hướng tây. Riêng ở Mỹ Sơn, với vị trí
trung tâm tôn giáo quốc gia, ở đây còn được xây dựng một ngôi tháp thờ chính bằng
chất liệu đá, một loại vật liệu quý hiếm trong xây dựng của Champa. Đó là tháp
B1, cho đến nay, tháp B1 còn lại phần đế cao trên 2m được xây bằng những viên đá
tảng được cắt gọt công phu có kích thước lớn xây xếp câu móc với nhau tạo nên,
mặt đứng bên ngoài được khắc tạc hoa văn trang trí. Tường tháp dày 1,6m – 1,8m,
xây thẳng đứng, có các hốc để đèn; lòng tháp rộng 5,4m x 4,8m chính giữa có đặt
bệ thờ. Đây là kiến trúc đá duy nhất trong hệ thống tháp Champa hiện còn.
+ Tháp thờ
xung quanh. Ngoài kiến trúc tháp thờ chính, ở Mỹ Sơn xung quanh các tháp
này còn có các tháp nhỏ được xây dựng dùng để thờ các vị thần liên quan. Các
tháp này có mô hình kiến trúc như
Tháp
B3- tháp thờ xung tháp chính
các tháp chính,
mặt bằng kiến trúc hình vuông. Thân có hệ thống vòm cửa dẫn đi vào lòng tháp,
các mặt thân trang trí cửa giả. Bộ mái tháp nhiều tầng thu nhỏ vươn lên. Tháp được
khắc tạc trang trí đẹp. Có thể thấy các loại hình tháp này như tháp A2 đến A7
quanh tháp A1; tháp B3; B4 quanh tháp B1; C4, C5, C6, C7 quanh tháp C1; E5; E6
của nhóm tháp E vv…
+ Tháp thờ thần
Hỏa( Agni) hay còn gọi là tháp Kho.
Đây là dạng tháp khá đặc biệt kiến trúc Champa. Loại hình
này có mặt tại nhiều nơi như Bánh Ít ( Bình Định); PoKllong Garai ( Ninh Thuận)
nhưng tập trung nhiều nhất ở Mỹ Sơn với các tháp B5; E7; C3. Về chức năng có ý
kiến cho rằng tháp được xây dựng thờ thần Lửa, một vị thần được kính trọng
trong hệ thống thần linh Ấn Độ giáo. Nhưng cũng có ý kiến cho rằng đây là tháp được
xây dựng dùng để làm kho chứa tài sản của thần, giữ các đồ cúng tế quý.
Th¸p B5
Kiến trúc này có
bình đồ mặt bằng hình chữ nhật, lòng tháp được chia thành hai phòng, thông nhau
qua một cánh cửa. Cửa chính tháp quay về hướng tháp chính, vòm cửa nhô ra. Thân
tháp hình chữ
Tháp E7
nhật, trang trí
hệ thống cột liên tiếp; hai đầu có hệ thống cửa sổ để thoáng. Bộ mái có hai tầng,
phân chia tầng là hệ thống thân thu nhỏ trên cao có trang trí các hệ thống cột
thu nhỏ. Mái uốn cong hình yên ngựa, hai mái dốc xuôi. Vòm mái cuốn xây gạch giật
cấp thu nhỏ dần lên đỉnh, mang dáng dấp của mái nhà quen thuộc Dù là chức năng thờ thần Lửa hay làm Kho, nhưng
đây là một công trình kiến trúc được khắc tạc trang trí đẹp, dáng trang nhã
mang dáng hình khá đặc biệt gây ấn tượng trong nghệ thuật kiến trúc tháp
Champa.
+ Tháp
chuẩn bị hành lễ.
Loại hình kiến
trúc này hiện nay còn một kiến trúc duy
nhất ở Mỹ Sơn – tháp B6. Kiến trúc có mặt bằng hình chữ nhật, lòng không có tường
ngăn như tháp Kho, mái cuốn gạch giật cấp
tạo thành. Lòng
Tháp
hành lễ B6
tháp thông thoáng, hai đầu hồi để cửa sổ Cửa mở vào lòng tháp để quay về hướng tháp chính
và đối diện với cửa tháp Kho, trong lòng
tháp có một chậu đá lớn hình bầu dục, đựng nước thiêng. Những kỳ hành lễ tế thần
linh, những vật. cúng thần được đưa sang đây rửa, lau chùi trước khi đưa vào
tháp thờ cúng tế. Loại kiến trúc này khá phổ biến trong các nhóm kiến trúc tháp
Khmer, nhưng ở Chămpa chỉ thấy duy nhất tại Mỹ Sơn còn lại cho đến nay
+ Miếu thờ:
Đây là loại hình
kiến trúc nhỏ, được xây dựng xung quanh kiến trúc trung tâm tháp thờ chính. Loại
hình này trong lòng thường được đặt thờ
các vật linh như tượng Ganesa, tượng bòNandin vv… kích thước nhỏ. Đây là kiến
trúc hình tháp, mặt bằng vuông mở một cửa quay về tháp chính, bộ mái xây gạch
giật cấp hình vuông nhiều tầng thu nhỏ dần. Toàn bộ miếu được chạm khắc hoa văn
trang trí đẹp.
Miếu
thờ Mỹ Sơn B7
+ Tháp Cổng(
Gopura)
Tháp cồng hầu như có mặt trong các nhóm kiến trúc
tháp Champa. Loại hình này hiện còn thấy tại các nhóm tháp Bánh Ít; PoKllong
Gialai. Riêng ở Mỹ Sơn còn lại ở các nhóm
A; F; B ; C, G. Tháp được xây dựng thẳng trục với cửa mở của tháp
trung tâm. Với chức năng Cổng, tháp được mở hai cửa đồng trục với cửa tháp
chính. Tháp Cổng còn lại khá nguyên vẹn ở Mỹ Sơn là tháp C2, tháp có niên đại khá sớm
vào cuối thế kỷ IX, mặt bằng tháp hình vuông, hai cửa được mở thẳng đồng trục với cửa tháp thờ
chính C1. Hai đầu hồi được xây nối với hệ thống tường bao vây quanh nhóm tháp.
Mái tháp hình khối vuông được khắc tạc trang trí đẹp với tháp góc, mặt đứng khối vuông khắc tạc hình vòm cửa với
vòm cuốn nhọn nhô lên. Các góc mái trang trí đá điểm góc đỡ cho bộ mái thêm phần
thanh thoát.
Th¸p
Cæng – C2
+ Tháp Bia:
Đây là loại hình kiến trúc tháp mở cửa 4 mặt, mặt bằng hình vuông, mái
nhiều tầng thu nhỏ dần cao vút lên. Loại hình kiến trúc
Tháp
Bia – Nhóm Bánh ít ( Bình Định)
này hiện nay chỉ còn thấy nguyên vẹn ở tháp Bánh Ít(
Bình Định). Riêng ở Mỹ Sơn các tháp Bia hầu hết bị đổ nát chỉ còn lại phần móng
của một tháp Bia tại nhóm tháp D, G. Tại sao có tên gọi tháp Bia, theo các nhà
nghiên cứu cho biết, khi tiếp xúc các
tháp thì trong lòng loại hình tháp này được dựng Bia, cho nên được đặt gọi tên
theo công năng sử dụng. Thực tế hiện nay chưa thấy tháp nào phía trong dựng
bia, nhưng với khoảng lòng hẹp, mở 4 cửa thông thoáng phù hợp với chức năng dựng
bia, cho nên có tên gọi này là thích hợp. Kiến trúc này về quy mô thường nhỏ, mặt
bằng hình vuông và được khắc tạc, trang trí đẹp. Vị trí tháp được xây dựng cạnh
tháp thờ chính.
Mãng
th¸p Bia – D4
+ Nhà Dài
( Mandapa)
Nhà dài là tên gọi
một loại hình kiến trúc có quy mô lớn, mặt
bằng hình chữ nhật, diện tích lòng sử dụng rộng, được xây ở phía ngoài hệ thống
tường bao quanh tháp Trung Tâm. Chức năng của loại hình kiến trúc này là nơi tập
hợp tín đồ, nơi chuẩn bị lễ vật dâng cúng lên thần linh , cho nên cần có không
gian rộng thoáng. Hiện ở Mỹ Sơn có các nhà dài D1, D2. D6, trong đó có
nhà dài D1 – D2 tường còn lại khá nguyên vẹn. Dãy nhà hình chữ nhật này được mở
hai cửa chính giữa hai đầu hồi, thẳng trục với tháp cổng và cửa mở vào lòng
tháp chính, diện tích rộng 12m x 5,7m, tường cao còn lại phần đầu hồi lên 6,9
m, được phân chia thành các gian, hai bên có mở cửa sổ lấy ánh sáng. Loại hình kiến trúc này được xây dựng
như
Nhà
Dài- Mỹ Sơn D1
một ngôi nhà dân
gian sử dụng, nhưng có diện tích lớn. Với độ dày tường, kích thước lòng nhà dài
và rộng, cho nên các nhà nghiên cứu cho rằng, bộ mái nhà dài không thể cuốn gạch
được mà phải sử
Nhà
Dài – D2
dụng bộ khung gỗ, phía trên lợp ngói. Cũng như các
công trình kiến trúc khácđược xây dựng phục vụ thần linh, nhà dài được xây dựng
khá kiên cố bằng chất liệu bền vững: gạch và đá. Vòm cửa của nhà dài được khắc tạc trang trí đẹp nhiều lớp nhô ra như
trang trí vòm cửa tháp. Toàn bộ kiến trúc được khắc tạc trang trí hoàn chỉnh,
mang vẻ đẹp lộng lẫy, hòa nhập với tổng thể kiến trúc chung, tôn vẻ trang
nghiêm cho nơi thờ thần. Theo quan niệm Ấn Độ giáo, thần linh không tiếp xúc trực
tiếp với tín đồ mà thông qua tầng lớp trung gian là các tu sĩ Ba la môn.. Mỗi
khi dâng cúng thần linh, các tín đồ đem lễ vật chuẩn bị đến thông qua tầng lớp
trung gian dâng lên thần.Nhà Dài là nơi tập họp tín đồ, nơi chuẩn bị lễ vật dâng cúng thần có chức năng thực dụng nhưng thực ra đây là nơi
giao tiếp giữa tín đồ và thần linh cho nên được người Chăm xưa rất quan tâm chú trọng trong xây dựng.
Nhà
Dài – D2( Bản vẽ phục dựng )
Tài liệu bi ký
cho biết vào thế kỷ IV – V, khi Mỹ Sơn được chọn làm vùng đất thần linh, trung
tâm tôn giáo của vương triều vua Bhađravarman I, thì nơi đây đã có các công trình kiến trúc
tôn giáo, có “ những đền tháp, có nhiều
châu báu…”, nhưng những di tích để lại cho đến ngày nay chưa tìm thấy một công
trình kiến trúc nào có niên đại tương xứng. Văn bia ở Mỹ sơn (Bia Mỹ Sơn
II) cho biết vào cuối thế kỷ V, dưới triều
vua Cri Sambhuvarman I, ngôi đền ở đây bị hỏa hoạn cháy mất, sau này con ông là
vua Sambhuvarman cho xây dựng ngôi đền mới bằng gạch, một chất liệu bền vững hơn.
Các nhà nghiên cứu suy luận rằng, có lẽ các ngôi đền thờ xây dựng trước bằng vật
liệu nhẹ gỗ tre nên bị cháy. Từ những ngôi đền xây gạch đầu tiên này, các kiến
trúc đền thờ ở
Cột
đền thờ Mỹ Sơn E1
Mỹ Sơn bắt đầu
xây bằng gạch bền vững. Cho đến nay các đền tháp còn lại ở Mỹ Sơn được các nhà
nghiên cứu thống nhất coi ngôi đền có niên đại sớm nhất là đền Mỹ Sơn E1. Thực
ra việc định niên đại
Mặt
bằng đền Mỹ Sơn E1
ngôi đền chủ yếu
dựa theo chiếc bệ thờ, tấm mi cửa và cột cửa tìm được trong ngôi đền. Đền Mỹ Sơn
E1 hiện nay đã bị bom phá hủy chỉ còn lại phần móng và chiếc cột giữ tại chỗ. Bệ thờ và tấm mi cửa đưa về trưng
bày tại Bảo tàng Chăm (Đà Nẵng).Theo khảo tả của H.Parmentier vào đầu thế kỷ XX
khi khảo sát di tích này cho biết “Công trình tháp E1 khác so với các đền tháp thông thường …trên
thực tế nó không được phủ trên mái bởi một vòm bằng gạch, các bức tường của nó
mỏng…cho thấy khả năng chỉ mang một vòm bằng ngói …Bố cục bao gồm một phòng với 4 cột ở các góc, vị
trí
Mảnh
đầu ngói ống tại Mỹ Sơn
của chúng được đánh
dấu bởi những viên đá kê. Phần phía tây được mở bởi một cửa có trụ quay hơi nhô
ra và chắc chắn trông ra một cổng lớn…hiện giờ chỉ còn một khoảng đất. Điện này
là chỗ trú ngụ cho một Linga lớn trên một bệ trang trí đẹp ”. Những ghi chép
Ngói
mũi lá trong lòng đất Mỹ Sơn
trên cho thấy,
khả năng bộ mái đền Mỹ Sơn được lợp ngói, mặc dù chưa tìm thấy ngói ở đây. Năm
2005, trong cuộc khai quật khảo cổ học tại Mỹ Sơn trước nhóm tháp D, trong những
vật liệu tìm được có khá nhiều loại ngói gồm ngói mũi lá và đầu ngói ống. So
sánh những đầu ngói ống tìm được tại đây với những đầu ngói ống tìm được
tại kinh đô Trà Kiệu (Simhapura) thì có niên đạivào thế kỷ V – VI. Điều này cho
thấy khả năng ở Mỹ Sơn có những công trình kiến trúc đền thờ được xây dựng vào
thế kỷ thứ VI, lợp ngói là có cơ sở. Nhưng công trình này cho đến ngày nay chỉ còn dấu
tích. Công trình kiến trúc hiện còn hiện nay sớm nhất là tháp Mỹ Sơn C7.
Dấu
vết kiến trúc gạch bị đổ vùi trong lòng đất
Tháp này nằm ở vị
trí góc tây – bắc nhóm tháp C. Về quy mô kiến trúc này nhỏ, có mặt bằng hình chữ
nhật, vòm cửa ra vào dài, cửa giả chỉ là ước lệ. Lòng tháp có 4 hốc để đèn phân
bố không cân xứng. Kích thước lòng dài 2,7m; rộng 2,0m, bốn góc để lại 4 phiến đá
chân tảng đỡ cột gỗ che tượng trước kia.
Tháp hình thấp, khối lùn, khối
xây thô.Bốn cột góc to thể hiện cột kép với rãnh xẻ giữa chia đôi cột góc. Trên
mặt cột có trang trí hoa văn hình móc xoắn nối nhau. Đây là hoạ tiết hoa văn sớm
được sử dụng trong trang trí kiến trúc tháp Champa. Tháp xuất hiện vòm cửa giả,
vòm cửa giả được cuốn tròn, mũi hai bên cửa
vểnh lên. Trong lòng tháp trước đây khi khai quật khảo cổ học đã tìm thấy
một bình gốm đựng đồ trang sức dùng
trong nghi lễ thờ cúng, được chế tác bằng kim loại quý , trang trí hết sức tinh
sảo gồm “ một mũ kiểu Kirita- Mukuta; 3 đôi vòng đeo ở bả vai và cánh tay; vòng
đeo cổ chân có bản lề và có chốt hãm; 2 chuỗi hạt tròn; 2 bông hoa đeo tai; 2 cánh hoa có gắn
Tháp
Mỹ Sơn C7
hạt đá màu ở giữa
cánh; 2 bó nhỏ gồm lá vàng , lá bạc; 2 chiếc Linga nhỏ bằng vàng có dáng thông
thường cắm trên một Yony bằng bạc.Những miếng vàng trang sức đều được gắn trên
kim loại bạc, đôi khi có hạt đá màu gắn ở giữa với chốt khoá…”.Tháp Mỹ Sơn C7
khác những kiến trúc có trước, bộ mái được xây giật cấp có
Trang
sức kim loại tại Mỹ Sơn C7
vòm cuốn bằng chất liệu gạch bền vững. Dựa vào khối kiến trúc, kỹ thuật
xây dựng cùng những hiện vật tìm được trong lòng
tháp. Sau khi so sánh đối chiếu với
các kiến trúc Champa hiện còn, các nhà nghiên cứu đều thống nhất, tháp Mỹ Sơn
C7 thuộc phong cách kiến trúc Hòa Lai ( Ninh Thuận) trong tiến trình phát triển
của nghệ thuật kiến trúc tháp Champa, có niên đại vào cuối thế kỷ VIII đầu thế
kỷ IX. Đây được coi là công trình kiến trúc cổ nhất, có niên đại sớm nhất trong
các kiến trúc hiện còn ở Mỹ Sơn.`
( còn tiếp
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét