MỸ SƠN - THUNG LŨNG THẦN LINH

( tiếp theo)

 21. Tác phẩm điêu khắc nào có giá trị mỹ thuật ở Mỹ Sơn?                              

22. Tác phẩm điêu khắc đá nào lớn nhất ở Mỹ Sơn?                                           

23. Mỹ Sơn có tượng  thần bằng kim loại quý hay không?                                

24.Mỹ Sơn  có bao nhiêu bia ký?                                                                       

 25. Bia ký ở Mỹ Sơn viết gì?                                                                               

26.Triều đại nào xây dựng nhiều nhất ở Mỹ Sơn?                                              

 27.Vị vua nào đã đóng góp nhiều nhất ở Mỹ Sơn?                                             

 28.Tại sao gọi Mỹ Sơn là thung lũng của thần linh?                                          

29. Kỹ thuật xây dựng ở Mỹ Sơn đặc sắc như thế nào ?                                     

30 . Mỹ Sơn có vị trí như thế nào trong văn hóa Champa?

31. Mỹ Sơn có giá trị như thế nào trong các di tích vùng Đông Nam Á

32. Mỹ Sơn được hồi sinh như thế nào?                                                               

Thay lời kết luận                                                                                                 

Mục lục                                                                                                             

Tài liệu tham khảo chính  

              

21.  TÁC PHẨM ĐIÊU KHẮC NÀO CÓ GIÁ TRỊ  MỸ THUẬT Ở MỸ SƠN?

          Trước hết phải nói, mỗi tác phẩm điêu khắc đá ở Mỹ Sơn đều có giá trị nghệ thuật riêng biệt, bởi mỗi tác phẩm đều mang dấu ấn, hơi thở của thời đại sản sinh ra. Sản phẩm nghệ thuật đó mang ý nghĩa thần thánh, người nghệ nhân đã trút hết tâm tư tình cảm cùng tài hoa của mình để tạo nên, vẻ đẹp đó vừa thực vừa hư gần gũi mà xa vời. Chính vì thế, cho đến nay khi tiếp xúc mỗi tác phẩm ở đây

Vòm cửa C1 bị bom làm sụp vỡ

vẫn làm say đắm lòng người, bởi nó có đời sống tinh thần và thời đại của người xưa gửi lại cho hậu thế, ẩn chứa bao nhiêu thông điệp mà con người cần khám phá. Một trong những tác phẩm ở Mỹ Sơn

Múa lễ thần linh- Điêu khắc vòm cửa C1

được mọi người quan tâm đó là tấm mi cửa trang trí vòm cửa tháp C1. Trang trí vòm cửa tháp C1 là một tác phẩm điêu khắc đã bị bom làm sụp vỡ không còn ở vị trí nguyên trạng. Đầu thế kỷ XX, khi khảo sát khu di tích, các nhà nghiên cứu đã ghi nhận lại hiện trạng khá nguyên vẹn và thể hiện trên bản vẽ của mình. Đó là trang trí vòm cửa khá hoàn chỉnh dẫn vào lòng tháp C1. Sau này khi dọn dẹp phục hồi , vòm cửa này được gắn chắp lại, đưa về trưng bày tại nhà D1. Vòm cửa( Tympan) tháp C1 khắc tạc đề tài thần Shiva nhảy

Trang trí vòm cửa tháp C1

múa say xưa theo điệu múa vũ trụ ( Naja hata) tư thế người uốn cong theo nhịp, phía trên có 10 cánh tay, mỗi tay cầm một vật tượng trưng, phía trên là bầu trời rộng lớn uốn cong với hình ảnh nhiều vị thần đến chiêm ngưỡng, thần Bhrama cưỡi Hamsa, thần Visnu cưỡi Garuđa.Phía dưới tạc đến 6 nhân vật gồm các nhạc công thổi sáo đánh trống, người đứng hầu dưới tán cây, hay vợ là thần Uma. Tất cả được thể hiện ngồi đứng trên các bệ thờ, chính giữa bệ của Shiva là bò Nandin. Trong một diện tích không gian thể hiện hẹp, vòm cửa hình cung tròn, cao 1,72m, rộng đáy 1,13m, người nghệ nhân đã khắc tạc thể hiện cả một thế giới thần linh thu nhỏ, đầy sống động, chuyển tải nội dung của một lễ hội thuộc thế giới thần linh. Hình ảnh của thế giới hư ảo được thể hiện hiện hữu trên một tác phẩm như những con người cụ thể, khắc tạc chi tiết tỉ mỉ, giàu tính nghệ thuật. Đây là một tác phẩm được coi là đẹp nhất, giàu tính nghệ thuật và nội dung nhất trong những tác phẩm điêu khắc đá Champa thuộc thế kỷ X. Một tác phầm được chú ý, có giá trị nội dung đặc biệt được chú ý là vòm cửa trang trí tháp F3, đề tài thể hiện theo một nội dung thần thoại Ấn Độ kể về cuộc thi tài giữa thần Shiva với Quỷ Vương Ravana trên đỉnh núi Kaisalai. Hiện vật này đã bị bom làm vỡ nát, mới được tìm thấy trong cuộc khai quật

Mi cửa tháp F3

khảo cổ năm 2004. Dựa vào hình dáng còn lại cho biết tấm phù điêu được tạo dáng hình cung tù. Kích thước phần phù điêu còn lại chiều dài 0,97, cao 1.49m, dày 0,19m. Chính giữa tấm phù điêu còn lại cho thấy một phần thân của thần Shiva được thể hiện trong tư thế ngồi thoải mái trên mặt một chiếc bệ hình vuông, một chân co đặt trên mặt bệ, lòng bàn chân ngửa, một chân duỗi, mũi chân hơi ấn xuống. Cổ chân đeo vòng trang sức. Hai tay buông dọc theo thân, một tay đặt trên đầu gối, một tay đặt xuống mặt bệ. Chính giữa, phía dưới bệ thần Shiva ngồi là hình ảnh quỷ chúa Ravana thể hiện trong tư thế đứng khom nhìn lên. Quỷ chúa với  gương mặt nhìn nghiêng với 10 lớp mặt xếp lớp nhìn hướng lên. Đầu quỷ đội mũ chóp trụ tròn, tai đeo đồ trang sức to nặng chảy dài xuống vai. Thân để trần hơi vặn xoay nghiêng quay lưng ra ngoài. Vai vuông, từ vai tỏa ra 20 cánh tay, mỗi bên 10 chiếc xòe ra như nam quạt đối xứng

Hình ảnh tháp nhiều tầng

nhau. Mười tay bên phải vỡ chỉ nhận rõ 3 chiếc phía trên, 10 tay bên trái còn nguyên vẹn, cánh tay thon dài, ngón tay thanh mảnh, cổ tay và cánh tay đeo đồ trang sức. Phía dưới thể hiện vua quỷ có 3 chân, một chân choãi chống thẳng, một chân chân khụy gối, mũi chân xuống đất, chân còn lại để chống ngang, trong tư thế như đang chịu sức nặng từ trên xuống, quanh bụng mặc chiếc quần cụt, ống bỏ lửng bó sát thân. Phần bên phải tấm phù điêu bị vỡ, phần bên trái còn lại cho thấy là một tòa tháp 3 tầng thu nhỏ dần lên trên, đặt trên một tán cây cổ thụ, dưới tán cây là hình ảnh con voi đang tung vòi ra phía trước hướng lên. Phân cách các tầng tháp là hệ thống diềm. Tầng đế khối hộp vuông thắt giữa, chính giữa có bậc lên xuống, tầng 1 hình khối chữ nhật đứng, chính giữa ô cửa có  hình tu sĩ đứng chắp tay trước ngực cung kính. Trên diềm có vòm cửa hình vòm cung tù, các tầng thu nhỏ kết thúc là đỉnh chóp nhọn. Trên đỉnh

Phù điêu trang trí tháp F3

tháp hai bên là hình ảnh Ganêsa ngồi hai chân bắt chéo nhau, hai tay chắp trước ngực, phía dưới là cây cổ thụ. Một bên là hình ảnh con bò Nandin trong tư thế động, đầu ngẩng cao hướng lên thần Shiva, thân thon tròn, bốn chân co, đuôi vắt về phía trước. Đây là bức phù điêu thể hiện nội dung thần thoại thần Shiva đấu trí lực với quỷ chúa Ravana trên dỉnh núi Kailaisa. Trong toàn bộ nghệ thuật điêu khắc đá Champa,tác phẩm duy nhất này chỉ có  mặt ở Mỹ Sơn mà không nơi nào có được. Tấm trang

Tấm phù điêu khi phát hiện.

trí vòm cửa tháp H1 cũng được coi là một tác phẩm nghệ thuật có giá trị nhất của phong cách nghệ thuật điêu khắc tháp Mẫm thế kỷ XIII.Tác phẩm này trước đây bị bom hất lộn, nay đã được phục dựng, hiện đang trưng bày tại  tháp D1.Tấm phù điêu được chế tác từ 3 phiến đá ghép lại tạo dáng hình lá đề nhọn , cao 1,72m, đáy rộng 1,12m, bề ngang rộng nhất 1,13m; dày 0,17m thể hiện thần

Tấm phù điêu sau khi phục dựng

Shiva múa.Thần Shiva trong tư thế đứng hai chân khuỳnh rộng, gót chân chụm vào nhau, bàn chân nhún, mũi chân hướng ra hai bên. Gương mặt thần nhìn thẳng với trán cao, mi mắt nhỏ dài, sống mũi cao , cánh mũi to, miệng rộng, trên có ria mép. Tai đeo đồ trang sức hình búp nhọn chảy dài xuống vai. Đầu đội Mukuta ( bị vỡ mất).  Thân để trần thon gọn, bụng hơi phệ, trước ngực có trang trí dây Balamôn thể hiện là rắn Seka. Từ vai thần toả ra 8 cánh tay, mỗi bên 4 chiếc đăng đối nhau. Hai cánh tay trên chắp qua đầu, ngón tay giơ chụm vào nhau theo thế  AnJali Muđra ( lòng tôn kính).Tiếp đến là hai cánh tay đối xứng hai bên giơ lên, trong mỗi tay cầm một vật, chỉ nhận ra tay phải cầm roi da. Hai tay tiếp theo trong tư thế tương tự. Hai tay phía trước, tay trái giơ trước ngực, tay phải giơ ngang, mỗi tay cầm một vật gì đó. Cánh tay thon, cổ và cánh tay đeo vòng trang sức. Quanh bụng thần quấn Sampot nhỏ uốn vành ra, tà hình tam giác rủ giữa khe chân. Hai chân đứng khuỳnh trong tư thế động, đầu gối hơi chùng, gót chân nhón lên, cổ chân đeo vòng trang sức. Dưới chân thần hai bên là hai đầu Makara thể hiện đối xứng, quay đầu vào nhau. Đầu Makara thể hiện to thô với hai vòi to uốn cong cuộn cành sen tựa vào đầu gối thần, miệng há rộng, răng nah cong nhọn, hàm răng lởm chởm. Trên đầu Makara có hai người ngồi quỳ, hai tay chắp giơ lên trong tay có một cành sen dâng cung kính lên thần.Trên đây là những tác phẩm nghệ thuật có thể coi là tiêu biểu khẳng định giá trị nghệ thuật điêu khắc đá ở Mỹ Sơn trong nhiều giai đoạn lịch sử

22. TÁC PHẨM ĐIấU KHẮC ĐÁ NÀO LỚN NHẤT Ở MỸ SƠN?

       Đến thăm Mỹ Sơn, giữa một quần thể kiến trúc tháp nhấp nhô cao thấp, sự bừa bộn của những thành phần kiến trúc bị đổ nát theo thời gian và bom đạn, ngoài vật liệu gạch là chủ yếu, chất liệu đá cũng chiếm số lượng đáng kể, những cột đá to dài nằm ngổn ngang, cả một đế tháp xây bằng đá ghép lại đồ sộ trơ gan cùng năm tháng, bia đá, tượng đá để lại dấu vết khắp mọi nơi và câu hỏi cũng đặt ra, tác phẩm điêu khắc đá nào có kích thước lớn nhất ở Mỹ Sơn ? Theo tài liệu thống kê để lại cho biết, tại Mỹ Sơn có nhiều tác phẩm nghệ thuật điêu khắc đá có kích thước lớn như bệ thờ tháp E1 dài 2,73m, hay những tượng mi cửa kích thước lớn, nhưng để có được tác phẩm phải ghép nhiều phiến đá  với nhau tạo nên. Ở đây chúng ta đề cập đến tác phẩm điêu khắc đá được chế tác trên một phiến đá duy nhất, tạo nên tác phẩm. Vòm cưả tháp được tìm thấy trong nhóm tháp A, khu di tích Mỹ Sơn, một số nhà nghiên cứu cho rằng đây là tấm phù điêu trang trí vòm cử tháp A13 đã bị sụp đổ (?). Hiện nay tấm phù

Vòm cửa tháp A hiện nay(?)

điêu này  hiện dựng bảo quản trước kiến trúc nhà dài Mỹ Sơn D2, nhưng đã bị vỡ mất phần giữa. Vòm trang trí cửa được tạo dáng hình cung tù uốn tròn; kích thước hiện còn dài 2,13m, cao 1,66m, dày 24cm. Dựa vào tư liệu biết được khi mới phát hiện cho thấy khả năng tấm phù điêu này cao khoảng 1,75m. Nội dung khắc tạc hình ảnh 3 con Sư tử. Ba con được thể hiện  nhìn thẳng, đầu đội mũ giống nhau đó là một hình lá đề mũi lá nhọn, mắt hình thoi dựng, lồi xếch, miệng há rộng răng nhe dữ tợn. Cổ đeo vòng kiềng chảy xuống giữa ngực hình lá nhọn, trên có họa tiết trang trí, hai chân trước giơ ngang trước ngực cân xứng. Con chính giữa trong tư thế đứng, quanh bụng quấn tà vải chéo nhau. Hai con hai bên trong tư thế ngồi xổm, hai mũi chân choãi ra hai bên. trước bụng buông tà khố vạt uốn tròn giữa khe chân. Bức phù điêu này có kích thước lớn, được khắc tạc khối to thô, gân guốc khỏe mạnh, bố cục lấy tính đăng đối làm chủ đạo. Dựa vào các họa tiết trang trí, có ý kiến cho rằng vòm cửa tháp được khắc tạc vào thế kỷ XII – XIII, thuộc phong cách nghệ thuật Tháp Mẫm. Nhưng dựa vào những kiến trúc tháp nhóm A, nơi tìm được tấm phù điêu,  cùng hình dáng tấm phù điêu có ý kiến cho rằng niên đại tấm phù điêu này thuộc vào cuối thế kỷ X. Đây có thể coi là tác phẩm điêu khắc đá có kích thước nguyên khối lớn nhất ở Mỹ Sơn nói riêng và trong nghệ thuật điêu khắc đá Champa nói chung( còn tiếp)